Όταν η πατρίδα γίνεται εχθρός

Τα αίτια της μετανάστευσης των νέων από χώρες τις Αφρικής αποκαλύπτει και σχολιάζει σε άρθρο του με τον ίδιο τίτλο ο Νίκος Κωνσταντάρας στην «Καθημερινή» της Κυριακής 16/7. Αίτια που είναι τα ίδια μ’ αυτά που μεταναστεύουν και οι νέοι από την Ελλάδα, αλλά και από οποιαδήποτε χώρα της Ευρώπης. Κάποιοι θα πουν για της, πρώην, Ανατολικές. Αλλά μάλλον είναι όλες απλά από τις άλλες δεν είναι τόσο μεγάλος ο αριθμός των μεταναστών και ίσως όχι τόσο προβεβλημένο πως υπάρχουν μετανάστες από αυτές τις χώρες.

* * *

Ήταν από τις προτάσεις που, ενώ αυτό που λένε είναι σοκαριστικό και απρόσμενο, αποκαλύπτουν μια αλήθεια που ήταν μπροστά μας αλλά δεν τη βλέπαμε. Ένας από τους κύριους λόγους που δεκάδες χιλιάδες Αφρικανοί θέτουν τη ζωή τους σε κίνδυνο για να φθάσουν στην Ευρώπη, είναι ίδιος με αυτόν που ωθεί πολλούς νέους Έλληνες να αναζητήσουν καλύτερη τύχη εκτός Ελλάδος: η έλλειψη αξιοκρατίας και η διαφθορά στην πατρίδα τους. Είναι δυνατόν άνθρωποι που οι χώρες τους μαστίζονται από τη φτώχεια και άλλοι που η δική τους είναι μέλος της Ε.Ε. εδώ και σχεδόν 40 χρόνια να ξενιτεύονται για παρόμοιους λόγους;

Κι όμως, σε πρόσφατο άρθρο του, ο Ρίτσαρντ Ντάνζιγκερ (Richard Danziger), περιφερειακός διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης στη Δυτική και Κεντρική Αφρική, έγραψε: «Οι πιο συχνοί λόγοι που αναφέρουν άνθρωποι που μεταναστεύουν από την Αφρική στην Ευρώπη σχετίζονται με την αναζήτηση οικονομικής ευκαιρίας και εργασίας. Ολοένα πιο πολύ, όμως, αναγνωρίζεται ότι η μετανάστευση συχνά συμπεριλαμβάνει μείγμα κινήτρων, και ότι ο όρος “οικονομικός μετανάστης" αδικεί το άτομο, το οποίο μπορεί να επηρεάζεται από διάφορους παράγοντες. Ένα θέμα που συχνά αναφέρεται από μετανάστες που γνώρισα στη διάρκεια της πορείας τους... είναι η έλλειψη ίσων ευκαιριών στην πατρίδα τους. Εάν δεν γνωρίζουν τους σωστούς ανθρώπους, αν δεν είναι από τη σωστή κοινότητα, αν δεν διαθέτουν χρήματα για να αγοράσουν θέση εργασίας, δεν θα προκόψουν». Ο Ντάνζιγκερ παραθέτει το παράδειγμα της Γκάμπια, η οποία είχε τα θλιβερά πρωτεία στην «εκδίωξη» νέων (εννιά φορές περισσότεροι από όσους έφευγαν από τη γειτονική Σενεγάλη και τη Νιγηρία), καθώς η κυβέρνησή της ήταν ιδιαιτέρως καταπιεστική και διεφθαρμένη: ύστερα από ελεύθερες εκλογές, πολλοί νέοι που σχεδίαζαν να φύγουν περιμένουν να δουν αν η νέα κυβέρνηση θα βελτιώσει την κατάσταση.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι οι νέοι Αφρικανοί που φεύγουν από τις χώρες τους δεν είναι όλοι αγράμματοι, όπως πολλοί πιστεύουν. Μελέτη του ΔΟΜ το 2016 βρήκε ότι απ’ όσους φτάνουν στην Ιταλία από χώρες της Δυτικής Αφρικής, το 6% είναι πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, το 44% συμμετείχε σε δευτεροβάθμια εκπαίδευση, ενώ το 11% ήταν αγράμματο. Όταν και μορφωμένοι άνθρωποι δεν βρίσκουν δουλειά στη χώρα τους, είναι ένδειξη ότι τα προβλήματα είναι πιο πολύπλοκα από την απλή έλλειψη θέσεων εργασίας. Αυτό το παρατηρήσαμε στην Ελλάδα, όπου υπολογίζεται ότι περίπου 500.000 άνθρωποι έφυγαν για το εξωτερικό την περίοδο 2008 - 2016. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της ICAP μεταξύ νέων που έφυγαν, 41% των ερωτηθέντων (όπως σημείωσε η στήλη πριν από δύο εβδομάδες) είπαν ότι η διαφθορά και η έλλειψη αξιοκρατίας οδήγησαν σε αυτή την επιλογή. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Ερευνά του 2006 για τους λόγους που νέοι Ιταλοί επιστήμονες φεύγουν από τη χώρα τους, καταλόγισε μεταξύ των αιτιών την αξιοκρατία και τα πιο δίκαια συστήματα προσλήψεων που βρίσκουν σε άλλες χώρες.

Από τις φτωχές χώρες της Αφρικής έως μία από τις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου, λοιπόν, οι πληγές της αναξιοκρατίας και της διαφθοράς υπονομεύουν το μέλλον, ωθώντας νέους να αναζητήσουν την τύχη τους αλλού. Το γεγονός ότι αυτό δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο οφείλει όχι να μας καθησυχάσει, αλλά να μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε τον κίνδυνο. Στην καταιγίδα της κρίσης μάς απασχολεί άμεσα η επιβίωση και ίσως δεν μπορούμε να θέσουμε τις προτεραιότητες, να αναλάβουμε τις πρωτοβουλίες που θα μας βοηθούσαν να σταθούμε σε στέρεο έδαφος. Είναι προφανές ότι ένας από τους κύριους λόγους που η χώρα δεν μπόρεσε να αποφύγει το αδιέξοδο ήταν η έλλειψη αξιοκρατίας και η γενικευμένη αίσθηση διαφθοράς που λειτουργούσαν σαν παγίδα: όσο δεν υπήρχε εμπιστοσύνη στην ύπαρξη δίκαιων διαδικασιών, κάποιοι εκμεταλλεύονταν όποιο μέσο διέθεταν για να προωθήσουν τα δικά τους συμφέροντα, ενώ οι υπόλοιποι είτε έμεναν με το παράπονο είτε έφευγαν στο εξωτερικό. Η έλλειψη αξιολόγησης και ευθύνης, η ατιμωρησία, οδήγησαν σε μια κοινωνία όπου είναι διάχυτη η αίσθηση ότι οι τίμιοι τιμωρούνται, ενώ οι καταφερτζήδες δικαιώνονται. Στα χρόνια της δανεικής ευημερίας υπήρχε ελπίδα ότι όλοι θα βρουν τη θέση τους κάπου και το πρόβλημα δεν φαινόταν στον βαθμό που το βλέπουμε τώρα. Τότε η αποχώρηση από ένα διεφθαρμένο περιβάλλον έμοιαζε επιλογή, τώρα είναι ανάγκη. Η έλλειψη εμπιστοσύνης είναι εξίσου καταστροφική με την έλλειψη θέσεων εργασίας. Όταν, όμως, αποκτηθεί εμπιστοσύνη στις διαδικασίες, όταν η εφαρμογή των νόμων καταστεί δεδομένη και αυτονόητη, όταν υπάρξει σταθερότητα στους φόρους και ανταποδοτικότητα στο τι πληρώνουμε και τι λαμβάνουμε, όταν δεν θα έχει σημασία το κόμμα το οποίο ψηφίζουμε, τότε θα φανεί αν μας απασχολεί το μέλλον και όχι μόνο η επιβίωση ή η φυγή από ένα εχθρικό περιβάλλον. Δεν βλέπουμε, όμως, κινήσεις προς αυτή την κατεύθυνση.