Ποιες «καθαρές απαντήσεις»;

Το πρωτοσέλιδο άρθρο του κ. Πάσχου Μανδραβέλη της χθεσινής (Παρασκευή 11-6 της «Καθημερινής». Με προβλημάτισε αν και δεν μπορώ να πω ότι συμφωνώ απόλυτα.. Πάντως είναι βάση προβληματισμού σε σχέση με τον λαϊκισμό.

* * *

Το μειονέκτημα του λαϊκισμού (αριστερού και δεξιού) είναι ότι δεν έχει ποτέ λύσεις για τα προβλήματα. Το πλεονέκτημά του είναι ότι πάντα βρίσκει κάποιον ένοχο γι’ αυτά. Πότε φταίνε οι κεφαλαιοκράτες, άλλοτε οι Εβραίοι, πότε οι μετανάστες, άλλοτε οι πολιτικοί και συνηθέστερα όλοι μαζί. Είναι ομολογουμένως μια πρακτική εκλογικά αποδοτική, αλλά ταυτοχρόνως ταχυδακτυλουργική: Δείχνοντας τον «ένοχο» αποσπάς τον θεατή από το πρόβλημα κι εμφανίζεσαι με μια «καθαρή απάντηση», τέτοια που τα σοβαρά κόμματα δεν μπορούν να δώσουν επειδή οφείλουν να σταθμίσουν πολλούς και για τη μεγάλη μάζα των ψηφοφόρων ανεξήγητους παράγοντες.
Το πρόβλημα όμως είναι πως οι «καθαρές απαντήσεις» δεν είναι ποτέ ουδέτερες. Είναι πάντα οι λάθος λύσεις. Διογκώνουν, αντί να λύνουν τα προβλήματα. Ο Τζορτζ Μπους, για παράδειγμα, είχε μια «γάργαρη απάντηση» σχετικά με τον πόλεμο στο Ιράκ: «Oσοι δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας». Ηταν κάτι που καταλάβαινε και ο τελευταίος ψηφοφόρος της Νεμπράσκα και γι’ αυτό οι Δημοκρατικοί έχασαν δύο φορές. Αντιθέτως, ένας σοβαρός πολιτικός θα έπρεπε να εξηγήσει (στα δύο λεπτά που του δίνει ο τηλεοπτικός «διάλογος») τη συνθετότητα της διεθνούς πολιτικής, τις λεπτές ισορροπίες στα Ηνωμένα Εθνη, τις σχέσεις με την Ευρώπη, την οργή του μουσουλμανικού κόσμου κ.λπ. Το προσπάθησε ο δύστυχος Τζον Κέρι, αλλά στο Κάνσας ήθελαν μια «καθαρή απάντηση» χωρίς διεθνοπολιτικές φιοριτούρες. Ετσι ο Μπους εμφανίστηκε «αποφασιστικός» και ο αντίπαλός του «μικρόνους, αναποφάσιστος και δυσνόητος». Το αποτέλεσμα; Η «καθαρή απάντηση» του Τζορτζ Μπους κέρδισε εκλογές και χαντάκωσε τις ΗΠΑ.
Υπάρχει μια βαθιά αντινομία στην εξέλιξη της δημοκρατίας, την οποία παλιότερα ονομάσαμε «το δημοκρατικό παράδοξο». Το αίτημα για περισσότερη δημοκρατία σημαίνει αύξηση της πολυπλοκότητας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Είναι εύκολο να αποφασίζει ο ελέω Θεού μονάρχης και δυσκολότερο μια κυβέρνηση που λογοδοτεί στο Κοινοβούλιο και ελέγχεται από τη δικαστική εξουσία. Υπάρχει μικρότερη πολυπλοκότητα στη διακυβέρνηση των αρχών του περασμένου αιώνα και πολύ μεγαλύτερη σήμερα που υπάρχουν ανεξάρτητες αρχές, πληθώρα Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ομάδες πίεσης, Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, Ευρωπαϊκή Eνωση κ.λπ. Αυτό που ονομάστηκε «βάθεμα και πλάτεμα της Δημοκρατίας» απαιτεί όλο και περισσότερους παίκτες στη διαδικασία, αλλά –φευ– όλο και μεγαλύτερη πολυπλοκότητα.
Εκεί, όμως, βρίσκεται η αχίλλειος πτέρνα του συστήματος. Οσο πιο δημοκρατικό γίνεται τόσο περισσότερη πολυπλοκότητα αποκτά. Οσο, όμως, μεγαλώνει η πολυπλοκότητα, τόσο πιο ελκυστικός γίνεται ο απλοποιητικός λαϊκισμός. Εκεί αρχίζει η διάβρωση της δημοκρατίας, διότι ανάμεσα στις «αναποτελεσματικές φιοριτούρες» που δεν καταλαβαίνει ο κάτοικος του Κάνσας είναι το Σύνταγμα, οι θεσμοί, τα δικαιώματα. Κάπως έτσι δεν έφτασαν στο άγος του Γκουαντάναμο στις ΗΠΑ;