8 Μαΐου 1821: Ο Ανδρούτσος και οι άντρες του μετατρέπουν ένα καλυβάκι σε οχυρό και σταμάτησαν τον Ομέρ Βρυώνη

Στο σημείο όπου ήταν χτισμένο το χάνι της Γραβιάς. Υπάρχουν ακόμη πλίνθοι
από τα θεμέλια του μικρού πανδοχείου που έγινε από τις πιο στρατηγικές μάχες του 1821

Στις 8 Μαΐου 1821, σε ένα μικρό πλινθόκτιστο κτίσμα της Γραβιάς Φωκίδας, το θρυλικό Χάνι της Γραβιάς, οι Έλληνες επαναστάτες, με επικεφαλής τον Οδυσσέα Ανδρούτσο, έγραψαν σελίδες ηρωισμού και δόξας, επιτυγχάνοντας την πρώτη ουσιαστική νίκη τους επί των τουρκικών δυνάμεων.

* * *

Μετά τη μάχη στην Αλαμάνα στις 23 Απριλίου 1821, που έληξε με τη συντριπτική ήττα των Ελλήνων από τους Τούρκους η ελληνική επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα και στην Πελοπόννησο κινδύνευε. Το ηθικό των Ελλήνων είχε αρχίσει να κλονίζεται με την είδηση ότι ο Αλβανός πασάς είχε σουβλίσει τον Αθανάσιο Διάκο.

Μετά τη νίκη του αυτή, ο Ομέρ Βρυώνης είχε σκοπό να κατέβει στην Πελοπόννησο για να πλήξει τον πυρήνα της ελληνικής επανάστασης. Όμως, αποφάσισε να προβεί πρώτα σε εκκαθαρίσεις όλων των εστιών της αντίστασης και της επανάστασης στην Στερεά Ελλάδα. Ο Αλβανός πασάς ήξερε ότι η κατάπνιξη της επανάστασης θα διευκολυνόταν, αν κατάφερνε να προσεταιριστεί τους ντόπιους οπλαρχηγούς της Ρούμελης κατά το πέρασμά του.

«Ερχόντουσαν σε συνεννόηση με τους ντόπιους οπλαρχηγούς για να τους πάρουν στο μέρος τους και να κατέβουν μαζί στην Πελοπόννησο», αναφέρει ο ιστορικός Μιχάλης Σωτηρόπουλος.

Η επιστολή στον Ανδρούτσο

Με αυτό το σκεπτικό ο πασάς αποφάσισε να έρθει σε επαφή με τον Οδυσσέα Ανδρούτσο (φωτο).

Ας κάνουμε μια παρένθεση να δούμε ποιος ήταν ο Οδυσσέας Ανδρούτσος 

Γεννήθηκε το 1790 στην Ιθάκη. Πατέρας του ήταν ο Ανδρέας Βερούσης από τις Λιβανάτες Λοκρίδος. Ο πατέρας του υπήρξε πότε συνεργάτης του Αλή πασά και πότε ληστής στην επικράτεια του και τελικά συνεργάτης του Λάμπρου Κατσώνη. Η μητέρα του, η Ακριβή Τσαρλαμπά, ήταν κόρη σημαντικής οικογένειας της Βενετοκρατούμενης Πρέβεζας, ο πατέρας της ήταν εύπορος προεστός και συνεργάτης των Ρώσων κατά τη διάρκεια του ρωσωτουρκικού πολέμου.

Ο πατέρας του Οδυσσέα αφιέρωσε την ζωή του στον πόλεμο εναντίον των Τούρκων αλλά και των πλούσιων κοτζαμπάσηδων. Συνελήφθη από τους Βενετούς, παραδόθηκε στους Τούρκους φυλακίστηκε και αποκεφαλίστηκε το 1792 στην Κωνσταντινούπολη με αποτέλεσμα ο μικρός τότε Οδυσσέας να μην προλάβει ουσιαστικά να τον γνωρίσει αφού δεν ήταν παραπάνω από 3-4 χρόνων. Η χήρα μητέρα του μετακόμισε το 1797 στη Λευκάδα. Ο ίδιος μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον δεκτικό σε προσλήψεις των νεωτερικών ιδεών που εκείνη την εποχή κυκλοφορούν όλο και ευρύτερα στα υπό δυτική κυριαρχία Επτάνησα. Καταλυτικός ήταν ο ρόλος της οικογένειας της μητέρας του καθώς και το προφίλ της στην ανατροφή του Οδυσσέα. Η οικογένεια Τσαρλαμπά ήταν από τους στυλοβάτες της γαλλόφιλης μερίδας της Πρέβεζας και έπαιξε ενεργό και ηγετικό ρόλο στην άμυνα της πόλης όταν ο Αλή πασάς επιτέθηκε και την κατέλαβε το 1798.

Το 1818 και ενώ μαθήτευε στην αυλή του Αλή πασά όπου τον είχε υπό την προστασία του χάρη στην παλιά φιλία του με τον πατέρα του, μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία από τον δάσκαλο του Ψαλλίδα που τον έκανε να αποκτήσει συνείδηση του Ελληνισμού.

Παράλληλα, διδάχθηκε την πανουργία, την σκληρότητα και την καχυποψία που επικρατούσε στο σαράι. Έμαθε να είναι ανελέητος προς τους εχθρούς, να δείχνει πάντα συμπόνια στον φτωχό λαό, περιφρόνηση στους κοτζαμπάσιδες και στους παπάδες. Πάνω απ’ όλα, όμως, ήταν πατριώτης σύμφωνα με τους όρκους που είχε δώσει κατά την είσοδο του στην Φιλική Εταιρεία.

Σκοπός της ζωής του ήταν η λευτεριά του γένους σε ένα κράτος πραγματικά δημοκρατικό.

Ο Αλή πασάς φρόντισε και για την προσωπική αποκατάσταση του Οδυσσέα εξασφαλίζοντας έναν καλό γάμο, δηλαδή, να παντρευτεί την Ελένη Καρέλη που ήταν κόρη προεστού των καλαρρυτών της Ηπείρου.

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κατά τη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 αποτέλεσε μία από τις 3 μεγάλες στρατιωτικές μορφές που έμειναν στην ιστορία του Αγώνα, οι άλλοι δύο ήταν ο Γεώργιος Καραϊσκάκης και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης.
Και οι τρεις αυτοί σπουδαίοι πολέμαρχοι εκδιώχθηκαν, αφορίστηκαν και φυλακίστηκαν.

Ο Ανδρούτσος που ήταν για χρόνια στην αυλή του Αλή Πασά, όπως και ο Ομέρ Βρυώνης. Υπήρξε αρχηγός της προσωπικής φρουράς του και ο Αλή πασάς του είχε παραχωρήσει το αρματολίκι της Λιβαδειάς. Όμως, μετά τη ρήξη του πασά των Ιωαννίνων με την Πύλη, ο Ανδρούτσος μπήκε αγώνα εναντίον των Οθωμανών.

Ο Ομέρ Βρυώνης εξαιτίας της σχέσης του Ανδρούτσου με τον Αλή πασά είχε την πεποίθηση ότι θα δεχόταν να συνεργαστεί μαζί του ενάντια στην ελληνική επανάσταση. Του έστειλε επιστολή, στην οποία του έγραφε «φίλε Οδυσσέα πρέπει να συνεργαστούμε, να είσαι μαζί μας και θα έχεις το αρματολίκι σου», όπως διηγήθηκε στην Μηχανή του Χρόνου ο ιστορικός Απόστολος Διαμαντής. Στην επιστολή αυτή ο Ομέρ Βρυώνης τον ενημέρωσε για τον θάνατο του Αθανάσιου Διάκου και του έταξε ότι αν προσεταιριζόταν με τις δυνάμεις του, θα του έδινε το αρματολίκι όλης της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας.

Του πρότεινε επίσης, να συναντηθούν στη Γραβιά. Έτσι, στις αρχές Μαΐου ο Ανδρούτσος και οι άνδρες του έφτασαν στην περιοχή, όπου συναντήθηκαν με τον οπλαρχηγό Πανουργιά και Γιάννη Δυοβουνιώτη. Συζήτησαν πώς θα κατάφερναν να αναχαιτίσουν την πορεία του Ομέρ Βρυώνη. Ο Ανδρούτσος πρότεινε να κλειστούν στο Χάνι της Γραβιάς, ένα μικρό καλυβάκι, που χρησιμοποιούνταν για τη διαμονή των περαστικών. Ο Πανουργιάς και ο Γιάννης Δυοβουνιώτης δεν δέχτηκαν. Προτίμησαν να πάρουν θέσεις μάχης στον δρόμο για το Χάνι.

 «Τα χάνια εκείνη την εποχή ήταν σε στρατηγικά περάσματα. Οι Οθωμανοί για να μπορέσουν να προχωρήσουν στον δρόμο για τον νότο, θα έπρεπε οπωσδήποτε να περάσουν από το συγκεκριμένο σημείο. Ο όγκος του Παρνασσού είναι δύσβατος και ασφαλώς στεκόταν εμπόδιο. Ακόμη και αν διάβαιναν με άλλον τρόπο, το πέρασμα ήταν στενό και θα έπρεπε να καταλάβουν το χάνι για να συνεχίσουν την πορεία τους στον ορεινό όγκο μπροστά τους», εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής νεότερης και σύγχρονης ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Θανάσης Χρήστου.

Ο Ανδρούτσος δεν ήθελε να επιβάλλει στους άνδρες του να τον ακολουθήσουν. Το Χάνι ήταν πλινθόκτιστο και οι άνδρες του Ομέρ Βρυώνη θα μπορούσαν να το ανατινάξουν και να τους οδηγήσουν όλους στον θάνατο. Ο Ανδρούτσος άρχισε να χορεύει τσάμικο και καλούσε τους πιο τολμηρούς να πιαστούν στον χορό και να τον ακολουθήσουν μέσα στο χάνι. Πρώτος άρπαξε το μαντήλι ο Γιάννης Γκούρας, ύστερα ο Παπανδριάς, ο Κομνάς Τράκας, ο Αγγελής Γοβιός και μετά οι Καπογιωργαίοι. Μέσα στο χάνι κλείστηκαν περίπου 120 άνδρες. Μετέτρεψαν το καλυβάκι σε οχυρό. Έφραξαν τα ανοίγματα με πέτρες και άνοιξαν πολεμίστρες. Οι κάνες των όπλων τους έβγαιναν από τα παράθυρα και τις τρύπες των τοίχων.

Στις 8 Μαΐου 1821 ο Ομέρ Βρυώνης με περίπου 8.000 άνδρες κατευθύνονταν προς το χάνι. Μέσα σε λίγες ώρες κατάφεραν να εκτοπίσουν τα τμήματα του Πανουργιά και του Δυοβουνιώτη και περικύκλωσαν το χάνι. Ο Ομέρ Βρυώνης έστειλε έναν δερβίση του να ζητήσει στον Ανδρούτσο να παραδοθεί. Ο δερβίσης άρχισε να του μιλάει στα αλβανικά και ο Ανδρούτσος το πήρε ως προσβολή. Η διαπραγμάτευση εξελίχθηκε σε ανταλλαγή ύβρεων μέχρι που ο Ανδρούτσος τον σκότωσε. Ήταν ένα έμμεσο μήνυμα ότι αρνούνταν να υποχωρήσει. Οι άνδρες του Ανδρούτσου άνοιξαν πυρ. Οι Τούρκοι προσπάθησαν να κάνουν έφοδο, αλλά αποκρούστηκαν επιτυχώς. Κάποιοι από τους άντρες του, προσπαθούσαν να γκρεμίσουν τους τοίχους. Ο Ομέρ Βρυώνης κατάλαβε ότι για να διαλύσει το χάνι της Γραβιάς, έπρεπε να φέρει κανόνια από το Ζητούνι, τη σημερινή Λαμία. Έτσι, όσο περίμεναν τα κανόνια, σταμάτησαν την επίθεση. Είχαν χάσει ήδη αρκετούς άνδρες.

 Ο Ανδρούτσος κατάλαβε το σχέδιο του Ομέρ Βρυώνη και τα μεσάνυχτα έδωσε εντολή αναχώρησης από το χάνι. Αφαίρεσαν ένα μέρος από τους πλίνθους της ανατολικής πλευράς και έκαναν την ηρωική έξοδο. Όταν το κατάλαβαν οι Τούρκοι ήταν πλέον αργά. Η ελληνική πλευρά έχασε έξι άνδρες κατά την έξοδο, ενώ άλλοι δυο τραυματίστηκαν. Τα θύματα των Τούρκων ήταν περισσότερα από 300, ενώ υπήρχαν και περίπου 600 τραυματίες. Η νίκη στο χάνι της Γραβιάς είχε μεγάλη στρατηγική σημασία για την εξέλιξη της επανάστασης. Ο Ανδρούτσος κατάφερε να καθυστερήσει την κάθοδο των Τουρκαλβανών στην Πελοπόννησο και έδωσε χρόνο στον Κολοκοτρώνη να προετοιμαστεί. Όπως είχε αναφέρει ο ιστορικός Τάκης Λάππας «τις δάφνες του Κολοκοτρώνη στη μάχη στο Βαλτέτσι τις έπλεξε ο Ανδρούτσος στη Στερεά». Για τη μάχη στη Γραβιά γράφτηκε και ελληνικό δημοτικό τραγούδι, στο οποίο λέει «Τ’ Αντρούτσου η μάνα χαίρεται, του Διάκου καμαρώνει. Γιατί έχουν γιους αρματολούς, και γιους καπεταναίους. Ανδρούτσος φυλάει τη Γραβιά, Διάκος την Αλαμάνα».

Αναδημοσίευση: mixanitouxronou.gr