Βόρειος και νότιος χρόνος

Μπορεί όλη η Ευρώπη να θεωρηθεί ένα κράτος; Σκεφτόμαστε το ίδιο όλοι οι λαοί; Έχουμε κοινά μέτρα και τα σταθμά; Μ’ αυτά ασχολήθηκε ο Νίκος Κωνσταντάρας την περασμένη Παρασκευή 1 του Μάρτη σε άρθρο του στη «Καθημερινή»

* * *

Οι ιταλικές εκλογές επιβεβαίωσαν τις προβλέψεις: κανένα κόμμα δεν μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση, το πρόγραμμα οικονομικής εξυγίανσης απαξιώθηκε, αλλά οι ηγέτες της Ε.Ε. επιμένουν ότι το πρόγραμμα πρέπει να συνεχιστεί. Αυτό που δεν επιβεβαιώθηκε ήταν η άμεση κατάρρευση της Ιταλίας και της Ευρωζώνης. Αν αυτή αποφευχθεί θα είναι για τον απλό λόγο ότι η Ιταλία είναι τόσο μεγάλη ώστε να μπορεί να αντισταθεί στις όποιες πιέσεις και, αντιθέτως με την Ελλάδα, να επιβάλει τον δικό της χρόνο πάνω στις εξελίξεις– και αυτό θα είναι καθοριστικό.
Πολλή κουβέντα γίνεται για το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ ευρωπαϊκού Βορρά και Νότου, με τους κατοίκους των βόρειων χωρών να παρουσιάζονται ως πιο νοικοκυραίοι, πιο συνεπείς και, βεβαίως, πιο πλούσιοι – αυτοί, δηλαδή, που θα πληρώσουν τα χρέη των νοτίων. Το χάσμα διευρύνεται όχι τόσο επειδή υπάρχει, αλλά επειδή συζητείται. Αλλά η αλήθεια είναι ότι η Ισπανία είχε μικρότερο χρέος από πολλές βόρειες χώρες, άλλοι λαοί εργάζονται περισσότερες ώρες από τους Γερμανούς και η ταλαιπωρημένη Ελλάδα αποπληρώνει τα χρέη της προς τους Ευρωπαίους φορολογουμένους.
Η κύρια διαφορά μεταξύ Βορρά και Νότου, όμως, είναι κάτι πιο άυλο – η σχέση των λαών με τον χρόνο. Σύμφωνα με μελέτες και εταιρείες συμβούλων, χώρες όπως η Γερμανία και οι ΗΠΑ είναι «μονοχρονικές». Εκεί, κυριαρχεί η αντίληψη ότι οι άνθρωποι πρέπει να θέτουν αυστηρούς στόχους, να τηρούν τα χρονικά όρια και να μην παρεκτρέπονται από την επίτευξη του στόχου. Αλλού, όπως στην Ελλάδα και την Ιταλία, η αντίληψη είναι «πολυχρονική» – εκεί μπορούν να ασχολούνται με διαφορετικά θέματα ταυτόχρονα, θεωρούν τον χρόνο ευέλικτο και τις ανθρώπινες σχέσεις σημαντικότερες από την επίτευξη στόχων. Οσο και αν η παγκοσμιοποίηση επέβαλε τη διαπολιτισμική συνεννόηση, σε γενικές γραμμές αυτός ο διαχωρισμός υπάρχει. Η Ελλάδα είχε την ατυχία να πέσει πρώτη στην παγίδα του χρέους και, πιεζόμενη από την έλλειψη χρήματος, αναγκάστηκε να φορέσει το στενό κουστούμι της λιτότητας και της αυστηρής τήρησης χρονοδιαγραμμάτων που της έραψε η τρόικα. Οταν φάνηκε ότι η λιτότητα εμποδίζει τις μεταρρυθμίσεις και οδηγεί στην αστάθεια, οι πιστωτές, με «βόρεια» επιμονή, δεν δέχονταν αλλαγές – ούτε στη συνταγή ούτε στον χρόνο. Το ευρώ συνέχισε να απειλείται. Η Ευρωζώνη πήρε ανάσα μόνο όταν ο Μάριο Ντράγκι, διοικητής της ΕΚΤ, δήλωσε πως η τράπεζα «θα κάνει ό,τι χρειαστεί» για να σώσει το ευρώ. Η σοφή ευελιξία, η ασαφής αποφασιστικότητα, ήταν μία κλασική ιταλική επινόηση – και ακριβώς αυτό που χρειαζόταν. Τώρα θα δούμε πώς οι ετερόκλητοι πολιτικοί συμπατριώτες του Ντράγκι θα χρησιμοποιήσουν τον χρόνο για να επηρεάσουν την τύχη της Ευρώπης