Μάιος 1968: H εξέγερση των πολλών μηνυμάτων

Με μία αξιόλογη ιστορική ανάλυση θα τελειώσω το εβδομαδιαίο αφιέρωμα όπως εξελίχθηκε, στον Γαλλικό Μάη του 1968. Την έκανε ο διδάκτωρας της Φιλοσοφίας Γιώργος Ν. Οικονόμου, και δημοσιεύτηκε με τον ίδιο τίτλο στην «Εφημερίδα των Συντακτών» την Πέμπτη 10 Μαϊου.

* * *

Τη δεκαετία του 1960 αρκετές χώρες συγκλονίστηκαν από εξεγέρσεις – Ιαπωνία, Μεξικό, ΗΠΑ, Ιταλία, Γερμανία, Ολλανδία, Βρετανία. Η πιο ριζοσπαστική ήταν αυτή στη Γαλλία, τον Μάιο 1968, διότι υπερέβη τις φοιτητικές διαμαρτυρίες, τα πανεπιστημιακά πλαίσια και τον αντιπολεμικό χαρακτήρα των διαδηλώσεων για το Βιετνάμ.

Ο Μάιος 1968 έθεσε σειρά κοινωνικών και πολιτικών ζητημάτων που ακόμα και σήμερα, ύστερα από πενήντα έτη, είναι επίκαιρα, αν και πολλοί συστημικοί φροντίζουν να ξεχαστούν.

Η εξέγερση είχε ως άξονα την αμφισβήτηση της δυτικής κοινωνίας, σε όλα τα βασικά χαρακτηριστικά της: καταναλωτισμό, θέαμα, διαφήμιση, ιεραρχία, γραφειοκρατία, κίβδηλη πληροφόρηση, οικονομισμό, αύξηση παραγωγικότητας, εκπαίδευση, εκλογές, κράτος, κόμματα, ιδεολογίες.

Τα στοιχεία που κυριάρχησαν ήταν ο αυθορμητισμός, ο αυτοκαθορισμός, η ελευθεριακή διάθεση και η αυτονομία, η έκρηξη της φαντασίας και της δημιουργίας, χωρίς κομματική καθοδήγηση, χωρίς προκαθορισμένη ατζέντα και πρόγραμμα εκ των προτέρων.

Η εξέγερση, στην ελευθεριακή και εξισωτική απαίτησή της, καταδίκαζε κάθε εξουσία που δεν ήταν ελεγχόμενη και ανακλητή, κάθε εξουσία που συντηρούσε το σχίσμα ανάμεσα σε κυβερνήτες και εκτελεστές. Είχε βαθιά ανάγκη να υπερβεί τη διαίρεση χειρωνακτικής και διανοητικής εργασίας, να δημιουργήσει κοινές αξίες και κοινοτικές μορφές συνύπαρξης.

Για πρώτη φορά μέσα σε μία ανεπτυγμένη δυτική κοινωνία αναδύθηκε μια επιθυμία για συμμετοχή, για αυτοκαθορισμό και αυτοκυβέρνηση· επιθυμία για έκφραση και κατάκτηση του λόγου· μία συγκεκριμένη επιθυμία βιωμένη από χιλιάδες σπουδαστές, εργάτες, μαθητές, καλλιτέχνες και διανοουμένους, απεγκλωβισμένη από κάθε σταλινισμό, μαρξισμό-λενινισμό. Ηταν η απαίτηση για άμεση δημοκρατία.

Η άμεση δημοκρατία δεν ήταν μόνο οι συνελεύσεις, η εκλογή επιτροπών δράσης, τα ανακλητά συμβούλια και ο συντονισμός τους, αλλά και η διακηρυγμένη επιθυμία για νέο περιεχόμενο, για αυτοκυβέρνηση, χωρίς ιεραρχίες, γραφειοκρατίες, κόμματα και αντιπροσώπους, με ελευθερία και ισότητα, με αυτοδιαχείριση εφαρμοσμένη παντού, στο πολιτικό σύστημα και στην κοινωνία.

Με αυτήν την έννοια ο Μάης '68 κατάφερε ισχυρό πλήγμα στην έννοια της αντιπροσώπευσης και στο αντιπροσωπευτικό καθεστώς, καταδεικνύοντας πως το καθεστώς αυτό συνιστά τον πλέον επίφοβο εχθρό της πραγματικής δημοκρατίας.

Οι κινητοποιήσεις παρέμειναν μέχρι το τέλος ακηδεμόνευτες και ανεξάρτητες από τις επιβουλές και τις επιδιώξεις των μικρών αριστερίστικων οργανώσεων, τροτσκιστών και μαοϊκών, οι οποίες αριθμούσαν λίγες εκατοντάδες οπαδούς με πολύ μικρή εμβέλεια και πλήρη ιδεολογική εξάρτηση από τα παλαιά αποτυχημένα μαρξιστικά και εργατίστικα πρότυπα.

Έτσι, δεν μπόρεσαν να προσφέρουν κάτι το πρωτότυπο και δημιουργικό, παρά μόνο αφίσες του Μαρξ, του Λένιν, του Μάο, τον πολλάκις αδόμενο ύμνο της «Διεθνούς» και το σύνθημα «Η εξουσία στους εργάτες». Φυσικά, οι εργάτες όχι μόνο δεν θέλησαν να αποκτήσουν την εξουσία, αλλά ούτε προσπάθησαν να συζητήσουν με τους φοιτητές και να κινητοποιηθούν στο πλευρό τους, παρά το ότι απήργησαν 10 εκατ. εργαζόμενοι.

Η εργατική τάξη όχι μόνο δεν υπήρξε η επαναστατική πρωτοπορία της κοινωνίας, αλλά η βραδυκίνητη οπισθοφυλακή της. Στον Μάιο 1968 κατέρρευσε ο μεγάλος μύθος περί επαναστατικής εργατικής τάξης, μύθος που δημιουργήθηκε από τον Μαρξ στον 19ο αιώνα.

Από την άλλη, τα επίσημα κομματικά όργανα του ΓΚΚ όχι μόνο ήταν απόντα αλλά και αντίθετα στο πνεύμα, τις μορφές και τους στόχους της εξέγερσης. Ετσι άρχισε να σβήνει ο μεγάλος μύθος περί πρωτοπορίας και επαναστατικότητας των κομμουνιστικών κομμάτων.

Ένα σημαντικό στοιχείο που έδειξε η εξέγερση ήταν η ανικανότητα και η αδυναμία της Αριστεράς στο σύνολό της να καταλάβει την κατάσταση και η απροθυμία της να αποτελέσει παράγοντα πολιτικοποίησης και ενδυνάμωσης του κινήματος, έτσι ώστε αυτό να φέρει πολιτικά αποτελέσματα, αλλαγή στη διακυβέρνηση και στους πολιτειακούς θεσμούς.

Η εξέγερση έδειξε πως κάθε μελλοντική απόπειρα δημοκρατικής αλλαγής θα πρέπει να αντιμετωπίσει όχι μόνο τις παραδοσιακές αστικές δυνάμεις, αλλά και όλα τα αριστερά κόμματα, μαρξιστικά, λενινιστικά, σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά, καθώς επίσης τη μαρξική ιδεολογία. Αυτό φάνηκε στις κινητοποιήσεις ανά τον κόσμο το 2011 για πραγματική δημοκρατία.

Η γαλλική εξέγερση δεν ανήκει στα παραδοσιακά πλαίσια· τα υπερέβη. Οι εξεγερμένοι δεν εξέφρασαν αιτήματα σε παραδοσιακή αριστερή και συνδικαλιστική γλώσσα, ούτε επεδίωξαν διαπραγματεύσεις κοινωνικής συμφωνίας.

Επεδίωξαν να αφυπνίσουν την κοινωνία, να καταδείξουν το πνευματικό, ηθικό κενό του τεχνολογικού παραδείσου και της αυταρχικής κοινοβουλευτικής εξουσίας, να ωθήσουν τα άτομα να αναλάβουν την ευθύνη της ζωής τους, να δημιουργήσουν μια κατάσταση κοινωνικής συμμετοχής και διαβούλευσης, για πολιτική αλλαγή. Δεν προσπάθησαν να αντιπροσωπεύσουν κανέναν, να καταλάβουν την εξουσία, αλλά αυτή να γίνει υπόθεση της ίδιας της κοινωνίας, δηλαδή μη αλλοτριωμένη εξουσία.

Ο Μάιος 1968 ήταν ένα ρήγμα, μία αρχή πολύ σημαντική και δυναμική που άνοιξε πολλά πεδία σκέψης και δράσης, στα οποία το ζητούμενο είναι η αμφισβήτηση των καθιερωμένων μορφών εξουσίας υπό το πρίσμα της ελευθερίας και της ισότητας.

Ήταν ο προάγγελος και η μήτρα κάθε μελλοντικής δημοκρατικής πολιτικής δράσης, χωρίς κόμμα οδηγό και προνομιούχα ιδεολογία, χωρίς «ειδικούς», γραφειοκράτες και αντιπροσώπους. Άνοιξε τον ορίζοντα προς έναν νέο τρόπο να αντιλαμβανόμαστε και να πράττουμε την πολιτική.